พัฒนาการเครื่องปั้นดินเผา หมู่บ้านน้ำคำน้อย

    พัฒนาการเครื่องปั้นดินเผา หมู่บ้านน้ำคำน้อย

          ตำบลน้ำคำใหญ่ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของอำเภอเมืองยโสธร ตามทางหลวงหมายเลข 2169 ตำบลน้ำคำใหญ่มีจำนวนหมู่บ้านทั้งหมด 15 หมู่บ้าน แต่แหล่งชุมชนที่มีการผลิตเครื่องปั้นดินเผาคือ บ้านน้ำคำน้อย ซึ่งประกอบด้วย 2 หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ 2 และหมู่ที่ 15 

                                     

         จากการสอบถามพบว่า การทำเครื่องปั้นดินเผาในหมู่ที่ 2 และหมู่ที่ 15 มีแห่งละประมาณ 30 ครัวเรือน แต่ผู้ผลิตรายใหญ่ที่ประกอบอาชีพนี้เป็นอาชีพหลักโดยมีการผลิตตลอดปีส่วนใหญ่อยู่ในหมู่ที่ 2 ผู้ผลิต มีอายุตั้งแต่ 30-60 ปี เป็นผู้ผลิตและจำหน่ายเองเป็นส่วนใหญ่ บางรายเป็นผู้รับจ้างปั้น ช่วงเวลาที่ทำงานเครื่องปั้นดินเผามี 2 ช่วง คือ เดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคมและเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนเมษายน ซึ่งหากไม่มีฝนก็จะสามารถทำได้ตลอดปี

ผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาของชุมชน
1. ผลิตภัณฑ์เครื่องใช้ในครัวเรือน ได้แก่ เตาฟืน เตาถ่าน หม้อดิน หม้อและเตาขนาดเล็ก (ชุดแจ่วฮ้อน) แอ่งน้ำ
2. ผลิตภัณฑ์ตกแต่งสวนและอาคาร ได้แก่ กระถาง แจกัน โคมไฟ
3. ผลิตภัณฑ์อื่นๆ เช่น โทน
ในการจำหน่ายส่วนใหญ่จะเป็นการขายปลีก โดยวางขายหน้าบ้านหรือไปเร่ขายในท้องถิ่น รวมทั้งขายส่งให้แก่พ่อค้าคนกลาง

สถานภาพของแหล่งดิน
               แหล่งดินบ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร แหล่งดินเหนียวที่ใช้ในการทำเครื่องปั้นดินเผาเดิมเป็นที่สาธารณะในลำห้วยทวนต่อมามีการทำฝายกั้นน้ำที่ลำห้วยทำให้น้ำท่วมขัง ปัจจุบันแหล่งดินได้จากหลุมดินลำห้วยบ้านน้ำคำน้อยบริเวณบึงหรือกุดเซียม แต่ส่วนใหญ่ซื้อดินวัตถุดิบมาจากอำเภอพนมไพร จังหวัดร้อยเอ็ด เป็นพื้นที่นาส่วนบุคคลมีกรรมสิทธิ์ที่ดิน ชาวบ้านต้องเดินทางซื้อดินเหนียวจากเอกชนมาใช้ ราคาซื้อขายประมาณ 500-700 บาทต่อรถบรรทุกเล็ก ชาวบ้านกลุ่มเครื่องปั้นดินเผาสามารถไปขุดเองหรือซื้อมาเก็บไว้ในโรงเก็บสำหรับใช้ปั้นหรือขึ้นรูปได้ทั้งปีซึ่งมีความสะดวกรวดเร็ว แต่ชาวบ้านยังขาดการจัดการในเรื่องของวัตถุดิบที่เหมาะสม ในอนาคตราคาดินเหนียวอาจจะสูงขึ้นตามภาวะเศรษฐกิจในปัจจุบัน หรือขึ้นกับเจ้าของที่ดินเพราะแหล่งดิน ส่วนใหญ่เป็นที่นา นอกจากเจ้าของที่นา ต้องการขุดบ่อหรือสระน้ำจึงจะได้ดินปั้นในราคาถูกและ ยังไม่มีหน่วยงานปกครองท้องถิ่นเข้าไปจัดการในเรื่องวัตถุดิบที่ใช้ทำเครื่องปั้นดินเผาให้เหมาะสม
              ดังนั้น การสำรวจปริมาณดินเหนียววัตถุดิบจึงมีความสำคัญต่อหัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาของบ้านน้ำคำน้อย ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร เป็นอย่างมาก สำหรับแหล่งดินปัจจุบัน จากการประเมินด้วยการเจาะสำรวจแสดงการกระจายตำแหน่งจุดเจาะสำรวจ แบบละเอียด ด้วยสว่านเจาะดินแบบหมุนด้วยมือทั้งหมดจำนวน 28 หลุม คิดเป็นพื้นที่เจาะสำรวจประมาณ 32 ไร่ ในบริเวณพื้นที่กำหนด ประมาณ 1 ตารางกิโลเมตร

การกระจายของอนุภาคดินเหนียว

การเผาดินเชื้อของบ้านน้ำคำน้อย 

การหมักดินของบ้านน้ำคำน้อย

การขึ้นรูปดินเป็นทรงกระบอกและการตกแต่งปากผลิตภัณฑ์

การตกแต่งผลิตภัณฑ์ด้วยการนำน้ำดินแดงมาทาผลิตภัณฑ์

การเผาผลิตภัณฑ์กลางแจ้ง

การเผาผลิตภัณฑ์ในเตาเผา

มาตรฐานผลิตภัณฑ์

- ผลิตภัณฑ์ โทน ได้รับมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน 89/2546 เมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2549 เลขที่ 20908-3/89 (สิ้นอายุวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2552) 
- ผลิตภัณฑ์ โทน ได้รับ OTOP ระดับหนึ่งดาว ประเภทของใช้/ ของตกแต่ง/ของที่ระลึก ปี พ.ศ. 2549

             เครื่องปั้นดินเผาเป็นภาชนะชุดแรกๆของมนุษย์เป็นการนำดินมาขึ้นรูปเป็นภาชนะต่างๆแล้วนำไปตากแห้ง  เครื่องปั้นดินเผาเป็นงานหัตถกรรม ที่เกี่ยวข้องกับชีวิตมนุษย์มาโดยตลอดทุกยุคทุกสมัย มนุษย์นำเครื่องปั้นดินเผามาใช้ในด้านเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน การก่อสร้าง ตลอดจนการใช้ประกอบในพิธีกรรมเกี่ยวกับความเชื่อต่างๆและมีความผูกพันกับบ้านน้ำคำน้อยอย่างยิ่ง

           สีที่เขียนจะเป็นสีแดงหรือสีขาว มีลวดลายต่างๆเช่น ลายรูปสัตว์ลายเส้นเรขาคณิต ลายขดก้นหอย ลายเส้นโค้ง และยังมีการทำลวดลายคล้ายรูปอวัยวะเพศ ซึ่งอาจเป็นคติความเชื่ออย่างหนึ่งของคนในสมัยนั้นที่เกี่ยวกับความอุดมสมบูรณ์ของอาหาร ได้แก่ พวกสัตว์และธัญพืชต่างๆ

                 เครื่องปั้นดินเผาเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ที่มีความสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกับวิถีชีวิตของมนุษย์อย่างแนบแน่นมาเป็นเวลายาวนาน ทั้งเพราะเครื่องปั้นดินเผาเป็นผลิตภัณฑ์ที่สร้างขึ้นบนเงื่อนไขความต้องการของสังคมที่เป็นเจ้าของเป็นผลงานจากมันสมองและฝีมือที่แสดงของผู้สร้าง ซึ่งมิได้มีความหมายแต่เพียงคุณค่าทางสุนทรียะเท่านั้น หากแต่ยังเป็นงานช่างฝีมือที่แสดงถึงภูมิปัญญาและพัฒนาการทางด้านเทคโนโลยีของชุมชนที่สั่งสมและสืบเนื่องกันมาเป็นเวลานาน

 

ตัวอย่างผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาของบ้านน้ำคำน้อย
ตำบลน้ำคำใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร

          ขอขอบคุณ>  คุณยายพร้อม ที่ให้ความกรุณาให้ข้อมูลเกี่ยวกับเครื่องปั่นดินเผา